Ngày Tết nói chuyện Phúc Lộc Thọ

Ngũ Phúc (năm điều phước, tức tốt lành) là: Phú (giàu), Quý (sang), Thọ (sống lâu), Khang (mạnh khoẻ), và Ninh (an toàn).

Trong Kinh thi tức Thi kinh là bộ sách do Khổng Tử và các đệ tử san định, sưu tập và dẫn giải 305 bài gồm phong dao bình dân (phong) cũng như những ca từ của giới quý tộc (nhã và tụng) của các nước nhỏ từ 2500 năm trước ở Trung Quốc, thì Ngũ Phúc gồm: Phú (giàu có), An ninh (yên lành), Thọ (sống lâu), Du hảo đức (có đức tốt), và Khảo chung mệnh (vui, hết tuổi trời).

Tam Đa (ba cái nhiều) là Tài (tiền), Lộc (ơn vua), và Tử tôn (con cháu). Một lối sắp xếp khác là Tử (con trai), Tài (tiền), và Thọ (sống lâu). Tuy nhiên cách gọi phổ biến nhất vẫn là: Phúc hoặc Phước (những sự tốt lành), Lộc (ơn vua, ơn trời đất), và Thọ (sống lâu).

Bộ Tam Đa chỉ là sự rút gọn của bộ Ngũ Phúc. Hai thành tố bị giản lược là Khang và Ninh tức là sức khoẻ và an toàn có thể nhập vào với thành tố Thọ vì phải có sức khỏe thì mới sống lâu được, và có Lộc thì sẽ có yên lành.

Quan niệm Phúc (tốt lành) gần như lại mở rộng đến mức độc chiếm, đi tiên phong trước cả Lộc và Thọ, vì tốt lành là phải có cả sang và sống lâu. Quan niệm Phúc cũng bị nhòe và đồng hóa với Phú (giàu có) vì trong thời phong kiến xưa làm sao có thể giàu có nếu không được hưởng lộc thánh ơn vua và an toàn trong phép nước. Phú và Tài cũng có thể thay thế cho nhau khi xã hội sử dụng đồng tiền trong trao đổi thay cho hiện vật.

Quan niệm Lộc chuyển hóa từ ơn mưa móc của trời đất tự nhiên, của thần thánh, sang triều đình quân chủ, rồi trở thành lương bổng triều đình, địa vị xã hội, giai cấp kinh tế.

Quan niệm Thọ có tính cách cá nhân cũng dần dà thay thế cho quan niệm về Tử tôn tức là có con trai và cháu trai đích tôn nối dõi khi chế độ gia trưởng và đạo hiếu giảm bớt tính cách độc tôn chuyên trị. Sống lâu là hưởng thụ tuổi trời trong đời mình. Có con trai và cháu đích tôn nối dõi là kéo dài thọ mạng của họ hàng, dòng giống.

Nói chung ước mơ của dân gian là từ ngàn xưa, sự nhân cách hoá và gán ghép cho các nhân vật lịch sử là về sau, với chủ ý kiểm soát của triều đình phong kiến hoặc tô vẽ của giới văn nhân Nho sĩ áp đặt lên khát vọng hồn nhiên của nhân dân.

Phúc Lộc Thọ là những nguyện vọng của người dân xuyên qua suốt lịch sử nên có giá trị của những biểu tượng (symbols) hoặc nói theo tâm lí chiều sâu của Carl Gustav Jung thì đó là những sơ tượng, những nguyên mẫu (archetypes) của con người đại đồng ở muôn thuở muôn nơi. Quan quan niệm hoàng đế hay quân vương là người cai quản chư thần và có thể dùng bằng sắc để phong thần trong toàn quốc.

Các quan niệm này do đó bị lịch sử hóa và nhân cách hóa thành những nhà tu đạo giáo đắc đạo thành tiên hoặc những văn quan, võ tướng chịu sự sai phái của thiên tử (con trời). Cung điện trên trời của Ngọc hoàng Thượng đế và Thập điện Diêm vương dưới địa phủ đều chỉ là phóng chiếu theo mô thức của triều đình phong kiến mà thôi. Qua trên 2500 năm của lịch sử thành văn, những biểu tượng và nguyên mẫu ấy mang một lớp sơn phết của phong kiến nhưng cốt lõi vẫn là những khát vọng có thực và tha thiết của con người.

Tính tượng trưng của các biểu tượng còn có thể thấy trong cách hài âm: Phúc là điều lành, hài âm với Phúc là bụng (to), với bức là con dơi. Chữ Phúc còn được dán ngược tại cửa nhà để quan trên trời trông xuống thuận chiều mà ban bố.

Lộc là ân thánh của trời đất, triều đình, hài thanh với Lộc là hươu nai, hoặc Lộc là chồi non nên Giao Thừa và ngày Tết dân chúng có tục lệ đi hái lộc tức cành cây non và đến đình chùa miếu xin ban ơn. Trong tục này ngày xưa đưa con người tiếp giáp với cây cỏ ngày Xuân và là dịp cho trai gái hẹn hò gặp gỡ trong khung cảnh tự nhiên. Tuy nhiên, ngày nay khi con người quá đông đúc và cây cỏ quá thiếu hụt thì sự lạm dụng tục hái lộc đầu Xuân có thể gây ra sự phá hoại môi sinh – lầm hiểu ý nghĩa tượng trưng của nó, không khéo trở thành giặc. Tốt nhất nên chuyển thành tập tục trồng cây non trong dịp Xuân, nhất là với giới trẻ thanh niên, học sinh.

quehuong